خدمت وظیفه عمومی یک دوره‌ی نظامی است که در کشورهای مختلف براساس شرایط سیاسی-اجتماعی و موقعیت جغرافیایشان با شرایط خاص وجود دارد. برای مثال طول مدت خدمت حضوری و اجباری یا اختیاری بودن آن برای مردان و زنان در هر کشوری براساس صلاح‌دید حاکم آن مشخص می‌شود. در این دوره که جنبه آموزش نظامی دارد، افراد را با فنون نظامی، نحوه آمادگی در شرایط بحرانی و قن‌های مدیریت بحران و همچنین شیوه دفاع از کشور و جان و مال و ناموس در شرایط سخت نظامی آشنا می‌نمایند. در سال 1363، تمام شرایط و توضیحات در مورد خدمت سربازی اجباری در یک قانون جامع تحت عنوان قانون خدمت وظیفه عمومی گردآوری شده و به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در ادامه مقاله به برخی مواد این قانون اشاره کرده‌ایم و همچنین لینک دانلود متن کامل قانون خدمت وظیفه عمومی را در انتها قرار داده‌ایم.
چرا خدمت نظام وظیفه اجباری است؟
مطابق ماده 1 قانون خدمت وظیفه عمومی، دفاع از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی ایران و جان و مال و ناموس مردم وظیفه دینی و ملی هر فرد ایرانی است و در اجرای این وظیفه کلیه اتباع ذکور دولت جمهوری اسلامی ایران مکلف به انجام خدمت وظیفه عمومی برابر مقررات این قانون می‌باشند و هیچ فرد مشمول خدمت وظیفه عمومی را جز در موارد مصرحه در این قانون نمی‌توان از خدمت معاف کرد.
در تبصره‌های این ماده، وظایق بخش‌های مختلف در این خصوص شرح داده شده است:
تبصره 1 – با توجه با اصل 151 قانون اساسی واحد بسیج مستضعفین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موظف است در اسرع وقت امکانات آموزش‌نظامی اتباع اناث دولت جمهوری اسلامی ایران را با رعایت کلیه موازین شرعی فراهم نماید. این آموزش برای اناث الزامی نیست.
تبصره 2 – وزارت آموزش و پرورش موظف است با همکاری نیروهای مسلح آموزشهایی را که زمینه ساز آمادگی دفاعی است طبق موازین اسلامی در برنامه‌های آموزشی مقاطع تحصیلی راهنمایی و دبیرستان پیش بینی نماید. این آموزش برای دختران تنها در زمینه‌های دفاع غیر نظامی خواهد بود.
سن مشمولیت خدمت سربازی
ماده 2 قانون خدمت وظیفه عمومی درباره سن مشمولیت خدمت سربازی می‌گوید: هر فرد ذکور ایرانی از اول فروردین ماه سالی که طی آن سال وارد سن 19 سالگی می‌شود مشمول مقررات خدمت وظیفه عمومی خواهد‌شد.
همنین در ماده 3 این قانون آمده است، سن مشمولان و افراد تحت تکفل از لحاظ خدمت وظیفه و یا معافیت از آن تابع مندرجات اولیه اولین شناسنامه بوده و هر گونه تغییری که‌بعداً به عمل آمده باشد از لحاظ وظیفه عمومی معتبر نخواهد بود.
تبصره – در صورتی که اختلاف بین سن واقعی مشمول (طبق نظریه شورای پزشکی مندرج در تبصره 1 ماده 41 این قانون) و سن مندرج در‌شناسنامه اولیه بیش از 5 سال باشد، طبق نظر شورای پزشکی عمل خواهد شد.
طول مدت خدمت وظیفه عمومی چند سال است؟
ماده 4 این قانون، به شرح طول مدت سربازی اجباری و مراحل آن پرداخته است:
ماده 4 – خدمت وظیفه عمومی 30 سال است و مراحل آن برای کلیه مشمولان به شرح زیر است:
الف – دوره ضرورت دو سال و در صورتی که مشمولان مازاد بر نیاز باشند شورای عالی دفاع می‌تواند این مدت را تا 18 سال تقلیل دهد.
ب – دوره احتیاط 8 سال.
ج – دوره ذخیره اول 10 سال.
د – دوره ذخیره دوم 10 سال.
تبصره 1 – تاریخ شروع و پایان خدمت در مراحل احتیاط و ذخیره از تاریخ پایان خدمت دوره ضرورت محاسبه می‌گردد و در هر حال تاریخ خاتمه‌آن از سن 50 سالگی تجاوز نخواهد کرد.
تبصره 2 – در مواقع ضرورت و بسیج همگانی ممکن است افراد مشمول این قانون تا سن شصت‌سالگی نیز احضار شوند.
تبصره 3 – مفاد بند الف این ماده نسبت به مشمولانی مجری است که از اول فروردین ماه سال 1363 به خدمت اعزام شوند.
معافیت فارغ‌التحصیلان مراکز تربیت معلم از خدمت وظیفه عمومی
از مهم ترین شرط‌های پذیرش سرباز معلم می توان به دارا بودن حداقل مدرک کارشناسی با اولویت کارشناسی ارشد و نداشتن مهر غیبت در دفترچه آماده به خدمت اشاره کرد.
مطابق ماده 7 قانون خدمت وظیفه عمومی، قانون معافیت فارغ‌التحصیلان مراکز تربیت معلم از خدمت وظیفه عمومی مصوب 58.2.27 شورای انقلاب ابقاء و مشمولین مذکور در آن‌قانون پس از طی دوره آموزش مقدماتی نظامی بقیه خدمت مقرر در آن قانون را در آموزش و پرورش انجام خواهند داد.
محدویت‌های اجتماعی نداشتن کارت پایان خدمت
ماده 10 این قانون، به شرح فعالیت‌های اجتماعی می‌پردازد که مشمولین خدمت سربازی اجباری، در صورت نداشتن کارت پیایان خدمت، قادر به شرکت در آن‌ها نمی‌باشند.
ماده 10 – انجام امور زیر در مورد مشمولین وظیفه عمومی مستلزم ارائه مدرک دال بر رسیدگی به وضع مشمولیت آنان از اداره وظیفه عمومی‌می‌باشد و فتوکپی مدرک ارائه شده از جمله منضمات ضروری پرونده متشکله می‌باشد:
الف – شرکت در آزمایشات رانندگی و اخذ گواهینامه.
ب – دریافت هر گونه وام و کمکهای کشاورزی و صنعتی و دامداری و مسکن از طریق وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت و‌نهادهای قانونی.
ج – کاندیدا شدن جهت انتخابات مجلس شورای اسلامی و سایر شورا و انجمنهای قانونی.
د – تحویل اصل گواهینامه یا پایان‌نامه دوره‌های تحصیلی دیپلم و بالاتر از وزارتخانه مربوطه.
ه – صدور پروانه کسب و اجازه اشتغال و عضویت در شرکتهای تعاونی.
و – ثبت هر گونه نقل و انتقال غیر قهری اموال به طور مستقیم و غیر مستقیم در دفاتر اسناد رسمی.
ز – دریافت مستمری از سازمانهای دولتی و وابسته و نهادهای قانونی.
ح – استخدام به هر صورت (رسمی، پیمانی، روزمزد و خرید خدمت) در وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت و نهادهای قانونی و‌شرکتهای دولتی.
تبصره ۱ – در مواردی که ضرورت یا حرج ایجاب کند که معاملات مشمول ثبت گردد، مانند اموال مشترک که عدم ثبت اموال مشمول موجب زیان مالی بر شرکاء دیگر گردد، ثبت اموال مشمول بلامانع است.
تبصره ۲ – سایر اموری که در دیگر قوانین منوط به روشن شدن وضعیت خدمتی مشمول می‌باشد، به قوت خود باقی است.
آشنایی با نواع معافیت‌های خدمت نظام وظیفه
همانطور که در ماده 1 این قانون اشاره شد، خدمت وظیفه برای افراد واجب است؛ اما همیشه استثناء وجود دارد. برخی افراد بنا به دلایلی که در ادامه به آن اشاره می کنیم به طور موقت یا دائم از انجام خدمت سربازی اجباری معاف می‌شوند. انواع معافیت سربازی می‌تواند به دلایل زیر صورت بگیرد:
- معافیت تحصیلی
- معافیت پزشکی
- معافیت کفالت
- معافیت ایثارگران
- معافیت مددجویان
- معافیت سنی
- معافیت متعهدین خدمت
شرح کامل این معافیت‌ها در فصل چهارم قانون خدمت وظیفه عمومی آمده است.
فصل‌های قانون خدمت وظیفه عمومی
تمام نکات ذکر شده در بالا، به استثناء بخش آخر از مواد فصل اول قانون خدمت وظیفه عمومی بودند که به شرح کلیات می‌پردازند. این قانون به‌طورکلی از 7 فصل، 67 ماده و 57 تبصره تشکیل شده است. شرح تمام ماده‌های این قانون در حوصله این مقاله نمی‌گنجد؛ بنابراین در ابتدا تنها به سرفصل‌های آن اشاره نموده و در آخر متن کامل قانون خدمت وظیفه عمومی را به صورت فایل پی دی اف برای شما علاقه‌مندان عزیز قرار خواهیم داد.
- فصل دوم: احضار برای دوره ضرورت
- فصل سوم: رسیدگی
- فصل چهارم: معافیت‌ها
- فصل پنجم: آموزش نظامی مشمولان و درجات و حقوق و مزایای آنان
- فصل ششم: احضار در مراحل احتیاط و ذخیره
- فصل هفتم: غیبت مشمولان وظیفه عمومی و جرائم و مجازات‌ها
