در یک حمل و نقل دریایی خطراتی متوجه سرنشینان، کشتی و تجهیزات آن، بار و محموله کشتی و کرایه حمل میباشد و ممکن است آسیب به آنها منجر به ایجاد خسارت شود. بعضی از این خسارت ها خاص بوده و برخی دیگر جزو خسارت مشترک قرار می گیرند. خسارت مشترک عبارت است از ضرری که از روی عمد با هدف محافظت از منافع تمام اعضای سفر متوجه اموال یا اشخاص می شود. تمام اعضای ذینفع از سفر، به میزان ارزش کالای خود در پرداخت خسارت وارده سهم دارند. زیان یا خسارت همگانی راهکاری است برای توزیع یک زیان یا خسارت میان گروه که جهت برقراری عدالت شکل میگیرد. در ادامه این مقاله هرآنچه لازم است درباره خسارت مشترک بدانید آورده شده است.
خسارت مشترک یا General average به چه معناست؟
خسارت مشترک یکی از پوشش های مهم بیمه باربری و مخصوص حمل و نقل از طریق دریاست. زمانی که اتفاقات غیر منتظره در هنگام سفر رخ دهد، ناخدای کشتی بنابر اختیاراتی که دارد طی یک تصمیم عقلانی و لحظه ای تصمیم می گیرد برای نجات کشتی و سرنشینان آن اقداماتی شامل پرداخت هزینه اضافه یا سبک کردن کشتی از قسمتی از محموله ها یا قطعات کشتی انجام دهد. پرداخت خسارت های وارده پس از رسیدن کشتی به مقصد، برعهده صاحبان کالای از دسترفته، مالک کشتی و تمام افزادی است که به نحوی در این سفر شریک بوده اند. هر شخص به تناسب ارزش کالا یا کشتی خود باید سهمی از خسارت را پرداخت کند. در سال 1890 میلادی کنوانسیونی در شهر آنتورپ فرانسه تشکیل شد و قواعد خسارت مشترک کامل گردید و مجموعه این قواعد تحت عنوان قواعد یورک آنتورپ به تصویب نهایی رسید.
شرایط تحقق خسارت مشترک یا General Average چیست؟
در صورتی که تمام شرایط قواعد یورک آنتورپ در مورد حادثه رخداده صدق کنند، خسارت وارده میان مالکان کشتی، صاحبان کالا، مستاجر کشتی و بیمه گران تقسیم شده و هرکدام باید سهم خود را بپردازند؛ این شرایط عبارتند از:
- خسارت مشترک تنها به حمل و نقل دریایی مربوط است؛
- کالا و کشتی باید به صورت همزمان توسط خطر واحدی تهدید شوند؛
- خطر باید واقعی باشد، نه زائیده توهم؛
- هزینه انجام شده باید هزینه غیرعادی باشد و هزینه هایی که در حالت عادی برای کشتی الزامی است جزء خسارت مشترک محسوب نمی شود؛
- خسارات و هزینه ها باید معقول و متعارف بوده و متناسب با خطر و منافع حفظ شده باشد؛
- خسارت وارد شده باید از نظر منطقی به خسارت مشترک مربوط باشد؛
- اقدام به خسارت مشترک باید داوطلبانه و عمدی صورت گیرد و خسارت و زیان های تصادفی شامل آن نمی شود.
منظور از شرایط خاص در خسارت مشترک یا General Average چیست؟
همانطور که گفته شد، ناخدای کشتی در شرایط خاص حین سفر دریایی تصمیم به اقدامات خسارت باری می گیرد که عبارتند از:
- وقوع آتش سوزی در کشتی به دلیل عدم اعلام یا اطلاع رسانی صحیح درباره محمولات خطرناک؛
- به گل نشستن کشتی در نتیجه ی مشکلات و خرابی ماشین آلات و یا موتور؛
- فرو ریختن کانتینرها به دلیل عدم اعلام صحیح وزن کانتینرهای بارگیری شده؛
- جابه جا شدن یا از دست رفتن بار به دلیل طوان شدید و شرایط جوی نامناسب؛
- به خطر افتادن جان انسان یا انسانها به دلیل وقوع اتفاقات یا شرایط طبیعی و غیرطبیعی.
خسارت کشتی شامل خسارت به چه بخش هاییست؟
خسارت وارده به کشتی متناسب با ارزش آن قبل از خسارت دیدگی در بندر مقصد توسط ارزیاب متخصص بررسی می شود.
مطابق قواعد یورک آنتوب، خسارت مشترک هم از نظر زیان تحمل شده و هم از نظر مشارکت در پرداخت باید بر اساس ارزش آنها در زمان و مکانی که سفر خاتمه می یابد محاسبه شود. خسارات وارده ممکن است متوجه کشتی، محموله و یا کرایه حمل شود که در ادامه به شرح مختصر هر کدام از آنها خواهیم پرداخت:
- خسارت به کشتی
مبلغی که به عنوان خسارت یا ضرر به کشتی، ماشینآلات یا لوازم آن، می تواند جزء خسارت مشترک محاسبه شود، شامل موارد زیر است:
الف) تعمیر یا جایگزین شدن بخش خسارت دیده از کشتی
ب) ورود خسارت کلی به کشتی
- خسارت به محموله یا کالا
صاحب کالا سهم خود از خسارت مشترک را براساس ارزش خالص محموله در بندر مقصد و هنگام تخلیه بار پرداخت می کند.
اصول کلی در قاعده یورک آنتورپ دریاره خسارت وارده به کالا عبارتند از:
- ضرر زیان دیده باید طوری جبران شود که گویی مال او تلف نشده است؛
- زیان دیده نباید در وضعیت بهتری نسبت به سایرین که اموال آن ها فدا نشده قرار گیرد؛
- مالی که قبلا از بین رفته است را نمی توان فدا کرد.
- خسارت به کرایه بار
یکی دیگر از منافعی که ممکن است به واسطه عمل خسارت مشترک از بین برود، کرایه بار است. به اینصورت که با انجام عمل فدا کردن کالا در مواردی نه تنها کالا از بین می رود، بلکه کرایه باری که متصدی حمل و نقل در صورت رساندن کالاها به مقصد دریافت می کرد نیز از دست میرود. کرایه بار یا کرایه حمل از آنجایی که یک حق مالی و قابل مطالبه است مال تلقی می شود و لذا در صورت از دست رفتن به واسطه عمل خسارت مشترک باید در سهم مالک یا مستاجر کشتی منظور شود.
